Den Haag • 25 maart 2024
Onderzoeksjournalistiek is belangrijk. Zeker in tijden dat de democratie onder vuur ligt. Daarom steunt de ASN Foundation Investico, het in 2014 opgerichte platform voor onderzoeksjournalistiek. Thomas Muntz, hoofdredacteur van Investico geeft een exclusief inkijkje in het werk van de onderzoeksjournalist.
Op de foto links Thomas Muntz en rechts Iwan Oving (redacteur ASN Bank/Vanaf Hier)
Donaties van particulieren en stichtingen als de ASN Foundation stellen de onderzoeksjournalisten in staat om hun werk te doen. Dit werk doen ze (deels) vanuit een bescheiden uitvalsbasis: twee kamers in het voormalige Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam Oud-West. Het gesprek met Thomas Muntz vindt plaats in de compacte opnameruimte van Investico’s eigen podcast Speurwerk.
Wat is het verschil tussen een ‘gewone’ journalist en een onderzoeksjournalist?
‘Een gewone journalist doet verslag van een situatie, of is in het slechtste geval een doorgeefluik en brengt met de input van anderen nieuwe feiten. Een onderzoeksjournalist maakt een eígen verhaal over nieuwe feiten. Een ander verschil is de tijd die een journalist gegund is om aan een artikel te werken. Als gewone journalist heb je maximaal een paar dagen voor een artikel, een onderzoeksjournalist werkt een paar maanden aan een artikel.’
Bij het grote publiek zijn jullie onbekend, hoe komt dat?
‘Een artikel waar onze journalisten aan hebben gewerkt, wordt altijd door een andere mediapartij gepubliceerd. We zijn blij als de andere redactie trots wegloopt met ons verhaal.’
‘We hebben alleen met de Telegraaf nog niet samengewerkt. Daar zit geen principiële overweging achter, het is er tot nu toe niet van gekomen. ’ – Thomas Muntz
Met welke redacties werken jullie samen?
‘We zijn ooit opgericht door Trouw en de Groene Amsterdammer, dus daar werken we heel veel mee samen. Vorig jaar werkten we met The Guardian en Le Monde, maar ook met Tubantia en Vers Beton (online magazine voor de hardwerkende Rotterdammer) en eigenlijk alles daartussen. We hebben alleen met de Telegraaf nog niet samengewerkt. Daar zit geen principiële overweging achter, het is er tot nu toe niet van gekomen. ’
Heeft elke redactie dan niet een onderzoeksredactie?
‘Nee, redacties zijn de afgelopen jaren afgeslankt. Er zijn maar een paar die een aparte onderzoeksredactie hebben. Dat zijn NRC, de Limburger en de redactie van het tv-programma Nieuwsuur. En er zijn een aantal redacties die dit opzetten.’
Wat maakt jullie anders dan dit drietal?
‘Investico onderzoekt het falen van systemen. We schrijven niet: deze bestuurder moet nu hangen. Wat wel? Niemand heeft er op gelet maar dit is ondertussen heel erg mis gegaan.’
Wanneer is een artikel succesvol?
‘Eerst een kanttekening. Als we onze professionele voldoening alleen zouden halen uit de effecten die we hebben, dan zouden we heel snel stoppen. Zo doen we al zo’n zeven jaar onderzoek naar arbeidsmigratie en uitbuiting in Nederland. De Commissie Roemer publiceerde er in 2020 een heel goed rapport maar er is nog weinig verandert.'
Maar wat motiveert jullie dan wel?
'We willen allemaal een goed verteld verhaal afleveren. Het is een ambacht om goed onderzoek te doen en je bevindingen vervolgens mooi of in een slimme vorm te vertellen. Als je een goed stuk hebt geschreven kun je rekenen op veel complimenten van collega's.'
Op de foto links Thomas Muntz en rechts Iwan Oving (redacteur ASN Bank/Vanaf Hier)
En scoops?
‘Een scoop is lekker. Zeker als hij op pagina 101 van Teletekst staat. Wat dat betreft zijn wij niet anders dan andere redacties.’
Hebben jullie wel eens overwogen om een ander businessmodel te hanteren?
‘Jazeker, maar je komt er altijd op uit dat als je op een commerciële manier journalistiek gaat bedrijven - waar in principe niets mis mee is - je heel veel geld en energie moet gaan steken in het werven van nieuwe abonnees. Je moet dan een heel nieuw publiek opbouwen. Uiteindelijk kun je dat geld niet in onderzoek steken. En dat terwijl er al heel veel verschillende media bestaan in Nederland en er nog steeds te weinig grondig onderzoek wordt gedaan. Dat willen wij veranderen.’
Wat betekent de opmars van de PVV voor Investico?
‘Het plan van de PVV is er een van afbraak. We moeten dat goed in de gaten houden. Een tweede is dat we onszelf heel goed moeten monitoren: we moeten niet te verontwaardigd en boos zijn. Hoe dan wel? We moeten heel koeltjes laten zien wat de PVV allemaal niet doet. Een derde punt is dat we heel duidelijk moeten maken dat we steun nodig hebben om democratische waarden te beschermen.’
3 voorbeelden van succesvolle Investico-artikelen
Thomas gaf tijdens ons interview een aantal voorbeelden van succesvolle, goed vertelde verhalen. Sommige zitten achter een betaalmuur. De artikelen achter de volgende links zijn echter gratis te lezen of te beluisteren. Het geeft een goede indruk van het werk van Investico.
‘In 2023 werkten we voor het eerst samen met NOS op 3. Dankzij deze jonge redactie konden we een veel jongere doelgroep bereiken. Over een voor hen belangrijk onderwerp. ’
>>
‘Twee redacteuren hebben weken lang historische data gefilterd en kwamen er zo achter dat er honderden Russische bedrijven ingeschreven stonden op het adres van een Rotterdamse zorgflat. Iets dat de Nederlandse toezichthouders helemaal niet wisten. Daar hebben ze vervolgens een razend knap en spannend verhaal over verteld.’
>>
‘De twee redacteuren die aan dit verhaal werkten hoorden tijdens interviews steeds: ik ben niet bang maar ik neem wel deze maatregelen of ik ben niet bang maar hij wel. De anekdotes gingen onder hun huid zitten. Op een gegeven hebben we samen bedacht om het hele verhaal in citaatvorm op te schrijven. Die angst ging je daardoor voelen.’
Mede mogelijk gemaakt door Investico
Onderzoeksjournalisten van Investico onthulden in november 2022 dat een aanzienlijk deel van de Europese duurzame beleggingsfondsen schaamteloos in gas- en oliebedrijven belegt.
Delen op:
