Onze leefomgeving aanpassen vanwege klimaatverandering

Steeds vaker krijgen we te maken met extreme regen, hevige stormen en lange perioden van droogte. De oorzaak: klimaatverandering. Het is de hoogste tijd dat gemeenten stappen nemen om zich hier beter tegen te beschermen. Dat noemen we klimaatadaptatie: inspelen op weersveranderingen die niet meer tegen te houden zijn.

Foto: Branko de Lang / ANP (Drijvende oevers zorgen voor klimaatadaptatie en biodiversiteit in Breda,)

Dit speelt er bij de gemeente

In Nederland is klimaatadaptatie cruciaal. Een kwart van ons land ligt onder de zeespiegel; water staat al eeuwen bekend als de grote bedreiging voor onze leefomgeving. De risico's zijn nog groter geworden door klimaatverandering. We hebben in Nederlands steeds vaker en erger last van:

Meer regen en forse buien. Dit kan tot grote problemen leiden: volgelopen kelders, straten en parkeergarages en overstromingen van rivieren. Het risico op overstromingen wordt nog steeds als klein ingeschat, maar de maatschappelijke schade bij een overstroming is enorm, zo hebben we in 2021 in Limburg ervaren.
Langdurige droogte. Hierdoor beschadigen planten, dieren en groene gebieden. Het heeft ook effect op de kwaliteit van de wegen en het riool.
Bodemdaling, dit leidt ook tot beschadiging van wegen, rioleringen en gebouwen.
Hitte: naast dat het onaangenaam is voor veel mensen zijn langdurig hoge temperaturen gevaarlijk voor mensen met een kwetsbare gezondheid.
Biodiversiteitsverlies: minder variatie in de natuur leidt tot minder bestuiving, het uitsterven van inheemse soorten en de opkomst van meer exotische soorten, zoals de eikenprocessierups en de Amerikaanse rivierkreeft.

Hulp van de natuur

Met deze schadelijke trends moeten we leren omgaan, want helaas is klimaatverandering niet meer helemaal terug te draaien. Parken, bomen en andere groengebieden spelen een sleutelrol in het aanpassen van de samenleving. Planten binden water, wat beschermt tegen extreme regen en wateroverlast. Groengebieden kunnen zo dienen als waterbuffer voor droge periodes. Vooral in drukke, dichtbebouwde steden is sprake van hittestress. Groen koelt af, maar dit is er in de praktijk te weinig. Het gevolg is dat het binnen- en buitenshuis zo warm wordt dat het schadelijk is voor mens, dier, natuur en gebouwen.

Ook de manier waarop we onze gebouwen en infrastructuur ontwerpen zullen we moeten aanpassen. Dubbel en duurzaam ruimtegebruik is hier de oplossing. Denk aan een gebouw met ingebouwde opvang voor regen, of een groen dak dat dient als waterberging, verkoeling en aanjager van de biodiversiteit. In China gaan ze een flinke stap verder. Daar bouwen ze voortaan steden die werken als een spons.

Hier kun jij op letten bij het bepalen van je stem

Gemeenten spelen een belangrijke rol om ons land klimaatbestendig te maken. De regering heeft hiervoor 200 miljoen euro beschikbaar gesteld aan lokale overheden. Het is de verantwoordelijkheid van de gemeenteraad om geschikte beleidsplannen te maken op dit vlak. Gemeenteraadsleden kunnen zich inzetten om:

Stenen en asfalt te vervangen door groen in de publieke ruimte en op gemeentegrond. Dit zorgt voor verkoeling, wateropvang, meer biodiversiteit en betere luchtkwaliteit.
De aanleg van blauw-groene daken (wateropslag en natuur) bij inwoners, bedrijven en organisaties te coördineren. En hier zelf voor te zorgen bij gemeentegebouwen.
Subsidies te verstrekken aan organisaties en inwoners om een groen dak, gevel of groengebied aan te leggen of de regenpijp af te koppelen van het riool. Ook geven steeds meer gemeenten (en waterschappen) burgers subsidie als ze bijdragen aan de opvang van regenwater.
Inwoners te helpen om hun tuin te vergroenen door te zorgen dat je oude tuintegels gratis kunt wegbrengen.
De positieve effecten van groen in belangrijke mate mee te wegen bij aanbestedingen, in de Omgevingsvisie en bij het opstellen van regels in het omgevingsplan.
Bij relevante beleidsthema's (zoals energietransitie of de omgevingsvisie) er op te letten dat klimaatadaptatie wordt meegenomen.
Het college op te roepen om een hitteplan op te stellen, als dat nog ontbreekt.

Zo pakken gemeenten het aan

Klimaatadaptatie is een nationale opgave, die werkelijkheid moet worden door middel van lokaal beleid. Via het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie hebben gemeenten zich hieraan gecommitteerd. Maar in de praktijk hebben ze vaak weinig maatregelen getroffen. Slechts een tiental gemeenten is echt goed bezig met klimaatadaptatie, aldus klimaathoogleraar Pier Vellinga (pfd) van het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat, en lid van het VN IPCC. Volgens Vellinga heeft een derde van alle gemeenten in Nederland helemaal geen werk verzet op het vlak van klimaatadaptatie.

Als gemeenten wel bezig zijn met dit onderwerp gebeurt dit vaak doordat de riolering wordt aangepast om regenwater op een slimmere manier op te vangen. Wateroverlast is nu eenmaal een onderwerp waar beleidsmakers in ons land al eeuwen ervaring mee hebben.Stichting RIONED heeft in kaart gebracht hoe gemeenten regenwateroverlast te lijf gaan

En zijn ook meer innovatieve voorbeelden. In Zwolle dient een nieuwe ondergrondse fietsenstalling ook als superspons om wateroverlast te voorkomen. Speciale infiltratiekratten in het gebouw vangen het hemelwater op. Ook kan de fietsenstalling als calamiteitenopvang dienen bij extreme regenbuien.

In Amsterdam heeft de gemeenteraad ambitieuze plannen met zogenoemd hemelwater. De ambitie is om het regen dat op gebouwen valt direct op te vangen voordat het in het algemene riool terechtkomt. Zo zal hemelwater gebruikt worden voor toiletspoeling in nieuwe gebouwen en om groengebieden te bewateren. Dit zorgt voor meer groen en voor minder slijtage van de gemeentelijke riolering.

Hoe staat jouw gemeente er voor op het gebied van klimaatadaptatie?

Zoek het uit in de Gemeentelijke Duurzaamheidsindex